Editoryal: Pagbabago sa Pagboto

Ang panahon ng eleksyon ay di lang pagpili sa mga susunod na pinuno kundi isang hamon sa respeto at katapatan na ang bawat takda ay siyang tunay na pinili at di halaw sa pandaraya.

Sa halalang naganap noong Pebrero 25, napatunayan nito na posible ang pagbabago mula sa mano-manong pagboto patungo sa isang computerized election ng buong UP Diliman, kung saan isang oras lamang matapos ang pormal na pagsasara ng botohan ay lumabas na ang resulta sa buong unibersidad. Winakasan nito ang nakapapagod na proseso ng pagbilang at aksayadong paggamit ng papel para makaboto.

Higit sa katipiran at mabilis na proseso ay ang kasiguruhang mas mapagkakatiwalaan ang resulta nito sapagkat may kani-kaniyang password, nababatayan ang bilang ng boto, at higit sa lahat, computer ang humahawak at nagbibilang ng boto at hindi tao. Sa ganitong proseso mas nasisiguro na totoo ang resulta lalo pa’t tutok sa pagbabantay at maya’t maya ang pag-uulat ng mga publikasyong nagsama-sama sa Halalan sa Diliman.

Sa pagtatagumpay ng isang computerized election sa pambansang unibersidad ng Pilipinas, handa na rin kaya ang sambayanang Pilipino sa ganitong sistema? Sa mas malaking bahagdan, mas makasisiguro ba ng isang malinis halalan o mananatiling gayon parin hangga’t hindi natitigil ang talamak na bilihan ng boto, manipulasyon, black propaganda, bantaan, patayan at iba pang dumi ng eleksyon?

Ika-2 ng Marso sa ilalim ng Republic Act 9369 o ang Amended Automatied Elections Law (AAEL) na ipinanukala ni Senador Richard J. Gordon, naipasa ang 11.3B na kailangan upang maging computerized ang kabuuan ng eleksyon sa 2010. Siniguro ng senador na hindi magagamit ang 80,000 na computer na nagkakahalaga ng P102,000 ang isa, sa pandaraya o manipulasyon.

Una nang nagamit ang ganitong proseso ng halalan sa naantalang eleksyon ng senador para sa ARMM noong Agosto 2008. Matagumpay itong naisagawa pagkatapos ang ilang aberya dahil sa di gumagana ang ibang mga automated machine ng Comelec.

Bagama’t may mga ganito ring mga problemang naganap sa computerized election ng UP dagdag pa ang kalituhan sa ilang kolehiyo kung saan dapat bumoto at kung anong gagawin, sa kabuuan ay maituturing paring tagumpay ang eleksyon bagaman hindi nagkaroon ng malaking pagbabago sa bilang ng mga bumoto.

Sa pambansang eleksyon, hindi sapat na sabihing tagumpay ang isang automated election sa pamamagitan lamang ng pagbibigay nito ng mabilis na resulta.

Unang-una, dapat isaalang-alang ang kasiguraduhang lahat ay matuturuang gumamit nito lalo na yaong mga taong hindi pa nakahaharap sa ganitong teknolohiya. Isang kaalamang katuwang ang media sa pagpapakalat upang masigurong hindi ang pagtuturo sa kung sino ang dapat iboto ang ginagawa.

Ikalawa, dapat masigurong lahat ng lugar sa Pilipinas ay may sapat na unit na magagamit sa pagboto kung saan may nakareserba at nakahandang taga-ayos sakaling magkaroon ng problema. Importanteng mapanatili na sa 11 oras na eleksyon hanggang sa paglabas ng resulta ay may kuryenteng magagamit.

Ikatlo, hindi lang dapat sistema ng pagboto ang inaayos kundi pati ang sistema ng mga boboto kung saan dapat ay mas pabilisin din ang rehistrasyon, ayusin ang pagpapangalan sa bawat presinto, at kumbinsihin ang mga taong mahalaga na sila’y bumoto.

Panghuli, mahalagang magkaroon ng lapit ang media sa buong proseso ng halalan mula umpisa hanggang sa katapusan. Importante ito upang masigurong may nakabantay, at nakatutok sa bawat galaw ng eleksyon na siyang agad na mag-uulat at tatanggap ng ulat tungkol sa mga kaganapan.

Hindi natin masasabing tapat at totoo ang magiging resulta ng bagong proseso ng eleksyon hangga’t naririyan parin ang maduming kultura ng pandaraya at manipulasyon tuwing eleksyon. Mas mabilis ito kaysa mano-manong eleksyon ngunit hindi nito matitiyak ang isang mas progresibong bansa sa ilalim ng bagong liderato.

Walang katiyakan sa lubos na pagbabago, subalit ang pagpapalit sa sistema ng pagboto ay unang hakbang para mas mapagkatiwalaan ang mga uupong pinuno na siyang direktang makapagsusulong ng pagbabago. Mahirap lamang ang lahat sa umpisa, hindi natin masasabing handa na nga ang bansa hangga’t hindi pa ito nagsisimula.

Importanteng maiangkla ang media sa buong proseso ng halalan sapagkat habang maraming asong nakabantay, mas mahihirapang pumasok ang magnanakaw.